هنر آواز ایرانی بازتاب درون فرد خواننده است
در پیوند شعر و موسیقی،که کلام با نوا ترکیب میشود،
آگاهی داشتن به روانشناسی ردیف موسیقی آوازی ایران یکی از ارکان اصلی موسیقی کلامی محسوب میشود ،
که هر آهنگساز و خواننده بایستی آگاهی لازم از این بعد را دارا بوده
تا بتواند درراستای اجرای عملی موسیقی قدم مثبت وصحیح بردارد.
برداشتی کلی از حالات روانی دستگاهها وآوازهای ایرانی :
۱-دستگاه شور: آگاهی- درک- تفکر و اندیشه.
۲-آواز دشتی: سوز و گداز- گریه و زاری.
۳-آواز ابوعطا: گله وشکایت.
۴-آواز افشاری: افسوس و حسرت- هجران از معشوق.
۵-آواز بیات ترک: تعلیم- شادی درون.
۶-دستگاه همایون: متانت- سربلندی- نصیحت وپذیرش.
۷-آواز بیات اصفهان: نهایت احساس.
۸-دستگاه سه گاه: بزم و شادمانی- شور و شوق.
۹-دستگاه چهارگاه: ستیز و جنگ،حتی رو در روی معشوق- مقاومت و پیروزی- تلاش در رسیدن به آرزوهای دیرین عاشقی.
۱۰-دستگاه ماهور: رویا پردازی- پرش از قله شادی به همراه ذهنی رویایی- آرزو.
۱۱-دستگاه نوا: رازداری- حکایت.
۱۲-دستگاه راست و پنجگاه: ستایش معبود (خدا)- بزرگمندی و تعریف.
حال می‌توانیم مواردی را جهت روشن تر شدن موضوع ارائه شده، بیان کنیم.
مثال اول :
در شعری ، که مطلع آن با بیت زیر شروع شده :
تو هیچ عهد نبستی، که عاقبت نشکستی مرا در آتش سوزان، نشاندی و ننشستی
از نظر بار معنایی و حال روانی و درونی، این شعر حالت گله و شکایت دارد ،
که بر این اساس هنرمند خواننده ای آن را در آواز ابوعطا اجرا نموده
و دیگر هنرمند عزیزی آن شعر را در دستگاه ماهور خوانده اند.
هر دو اجرا قابل تحسین بوده ولی از نظر معنایی و حالت روانی، شعر متناسب با آواز ابو عطا میباشد.
مثال دوم :
در شعری که مطلع آن با بیت زیر شروع شده :
همه هست آرزویم که ببینم از تو رویی چه زیان تو را که من هم برسم به آرزویی
هنرمند عزیزی آن را در آواز سه گاه اجرا نموده
و دیگر هنرمند محترمی آن را در دستگاه ماهور به صورت تصنیف نوشته و خوانده شده است.
با توجه به بارمعنایی و حال درونی ، از آنجایی که حالت آرزو و رویا، درون شعر هویداست،
بسیار متناسب با دستگاه ماهور میباشد.
گاهی مشاهده میشود برخی آهنگسازان و یا خوانندگان
با توجه به اینکه از شعرهای کلاسیک نیز بیشتر استفاده می کنند،
بدون در نظر گرفتن معنا و حالت روانی شعر، در انتخاب دستگاه و یا مایه آوازی و همچنین ریتم دچار اشتباه شده
و آهنگی غیر مطبوع میسازند.
به عنوان مثال :
در شعری که با مطلع زیر شروع شده :
ما رند خراباتی و دیوانه و مستیم پوشیده چه گوییم ، همینیم که هستیم
معنا و حالت درونی و روانی شعر، حالتی است عرفانی،
ولی متاسفانه آهنگساز صرف نظر از انتخاب دستگاه ریتمی که برای این آهنگ انتخاب کرده
وزن شش و هشت با مترونم تند،
که به کلی شنونده را از معنا و حال درونی شعر دور نموده و به کلام نیز لطمه وارد میکند.
در پایان، امیدوارم مطالب بیان شده به ذهن هر خواننده این مقاله ،
تصویر تازه ای از دنیای پر شور و حال موسیقی نشان دهد.
در این دنیای وانفسا که اکثر ممالک بشری به جان هم افتاده ،
با قدرت نمایی خود دیگری را میخواهد مغلوب خویش سازد،
امیدوارم هنر زیبای موسیقی ،که تنها زبان صلح و آرامش در دنیاست،
بتواند این سیل عظیم ویرانی را سدی باشد و تمامی جوامع را به صلح و دوستی برساند
و پرچم انسانیت و انساندوستی و بشر دوستی را به قله وحدت برساند.