سرنا از آلات بادی (ذوات النفخ) است که در متون موسیقایی از آن سخن رفته است.
از
سرنا، که اولیاء چلبی اختراعش را به «جمشید نامی» از موسیقی دانان معاصرش
منسوب داشته، به نام های « نای ترکی»، «نای سرغنیه»، سوریانی (نای کوچک تری
که فارابی نام می برد) و احتمال دارد سوریانی به سورنای تغییر یافته باشد.
«نایرومی» (برهام قاطع) و به روایت خوارزمی (در مفاتیح) یراعه یا یراع یاد شده است.
سورنای، را « فلوت» یا « نای زبانه دار» نیز گفته اند.
فارمر عقیده دارد که : ایرانیان حق دارند آن را از آن خود بدانند.
در سطح بدنه ی این ساز هفت سوراخ جهت انگشت گذاری تعبیه شده است و در زیر آن سوراخی، به منظور تولید اصوات زیر و بم وجود دارد.
این ساز از متداول ترین سازهای کردستان است و غالباً به همراهی دهل به کار می رود.
سرنا در موسیقی نظام عصر هخامنشی یکی از سازهای جنگی بوده است و در تاریخ موسیقی نظامی ایران از قدمت و سابقه ی طولانی برخوردار است.
مولانا جهان را مانند سرنایی می داند که او در هر شکافش می دمد و هر ناله و
نوای سرنا چون قند شیرین است و گاهی عاشقان به صورت سرنایی نموده شده اند:
عاشقان نالان چو نای و عشق همچون نای زن
تا چها در می دمد این عشق در سرنای تن
هله سرنای توام ، مست نواهای توام
مشکن چنگ طرب را مسگل تار، مرو
برای ساخت هر سازی باید ابتدا چوب مناسب را فراهم کرد .
کاسه ی تنبور مانند کاسه تار سه تار از چوب توت ساخته میشود.
بهترین موقع برای تهیه چوب توت فصل پاییز است چون درختان در خوابند و فاقد برگ و میوه اند.
درخت خشک برای ساخت تنبور مناسب نیست.
ابتدا تنه درخت با رگه های مناسب را تهیه میکنیم و آنرا به چوب بُری می
بریم و در آنجا تنه را به الوار یا قامه با ابعادی که برای ترک یا پیشانی
لازم داریم تبدیل می کنیم سپس قامه ها را با ضخامت چند میلیمتر میبُریم و
آنها را در سایه خشک میکنیم.
هر چه از عمر چوب خشک شده بیشتر گذشته باشد سازی که از آن چوب ساخته میشود مرغوب تر خواهد شد.
لازم به یاد آوری است که چوب توت سَمی است وموریانه و بید آنرا نمی خورند.
گاهی کاسه تنبور را از یک چوب یک تکه می سازیم یعنی داخل چوب را با مقار و تیشه خالی می کنیم وبیرون آنرا هم شکل میدهیم و گاهی کاسه تنبور از چند تکه تخته که دور قالب خم شده و شکل گرفته اند ساخته میشود که (ترکهای ) نام دار در ضمن آماده کردن کاسه یک تکه با ضخامت مساوی کاری بسیارظریف و دشوار میباشد.
یکی اززیباترین تنبورهای یک تکه تنبورهای ساخت استاد اسدالله گهواره است که در عین سادگی بسیار خوش صدا می باشد .
کاسه های گهواره به شکل کشکول است.
وقتی چوبها خشک و آماده شدند ساخت کاسه را شروع می کنیم.
۱) پیشانی که سطح بالای کاسه را تشکیل میدهد وصفحه روی آن قرار می گیردو تَرک ها به زیر آن می چسبند و کاسه را کامل می کنند.
۲) ترک ها که معمولا هفت یا نه یا یازده عدد می باشند
۳) گلویی که تکه چوبیست که رابط کاسه و دسته ساز است
برای ساخت تنبور و پیشانی دو تکه تخته احتیاج داریم به ضخامت سه میلیمتر و
به شکل مثلث قایم الاضلاع که ضلع کوچک آن ده سانتیمتر وضلع عمود بر آن چهل
و شش سانتیمتر است.
بعد از بریدن و آماده کردن پیشانی آنها را حدود یک ربع می جوشانیم تا نرم شوند.
حالا دو قطعه پیشانی را دور قالب فلزی می بندیم وحرارت میدهیم تا خشک شوند .
بعد از سرد شدن پیشانی ها خم شده و شکل گرفته می مانند.
حالا میتوانیم آنها را از دور قالب باز کنیم.دیگر آنها تغییر شکل نمی دهند.
هر سازنده ساز میتواند قالب و الگویی مخصوص خود داشته باشد یا از الگوی دیگران استفاده کند.
وقتی پیشانی ها خشک شدند آنها را از دور قالب باز میکنیم .
آنها دیگر تغییر شکل نمی دهند و برای همیشه داسی شکل می ماند.
حالا به ضلع کوچک پیشانی ها چسب چوب زده و آنها را به هم می چسبانیم .
با یک تکه چوب رابط محل چسب را تقویت می کنیم وحالا پیشانی و رابط را
بوسیله پیچ دستی پرس می کنیم و منتظر می مانیم تا چسب کاملا خشک شود.
حالا میتوانیم پیچ دستی را باز کنیم
در این مرحله قسمت جلو پیشانی ها را به دو طرف گلویی می چسبانیم و محکم پرس می کنیم تا خشک شود.
چنانچه قبلا اشاره شد گلویی محل اتصال دسته به کاسه می باشد.
حالا قسمت بالای کاسه یعنی جایی که صفحه به کاسه وصل می شود خود را نشان میدهد.
سومین قسمت تشکیل دهنده کاسه تَرک می باشد.
اگر به قسمت زیرین پیشانی تعداد هفت یا نه یا یازده عدد ترک بچسبانیم کاسه
کامل میشود .هرچه تعداد ترکها بیشتر باشد کاسه گرد تر می شود .
میتوان ترک ها را یک در میان از دو چوب متفاوت استفاده کرد تا کاسه تنبور زیباتر شود .
مثلا چوب توت و گردو یا شمشاد (سفید) و فوفل(قهوه ای) و البته تناسب طنین و زنگ در سازهایی که با چوب توت ساخته می شوند بیشتر است.
به علاوه نوع چوب و ریز و درشت بودن و یکدست بودن رگه های چوب در نوع صدا دهی ساز موثر است.
تَرک های تنبور از تخته های با طول ۴۶ سانتیمتر و عرض ۶ سانتیمتر درست میشوند .
برای بهتر وصل کردن آنها به یکدیگر قبل از خم کردن آنها را دوکی میکنیم یعنی قسمت جلو و عقب تخته ها را از عرض کم میکنیم .
تخته ها را حدود یک ربع می جوشانیم و وقتی که نرم شدند آنها را دور قالب
میبندیم تا خم شوند و پس از خنک و خشک شدن آنها را باز و پس از جاسازی و
آماده کردن یکی یکی به پیشانیها می چسبانیم و بعد از محکم شدن چسب دو تا
ترک دیگر می چسبانیم وبه این ترتیب ادامه میدهیم تا آخرین ترک را که
بچسبانیم کاسه کامل می شود.
کاسه بعد از خشک و محکم شدن چسب آماده دسته شدن می باشد .
دسته تنبور مانند تار و سه تار معمولا از جنس چوب گردو می باشد زیرا چوب گردو محکم و زیباست .
معمولا طول دسته تنبور تا شیطانک برابرست با طول کاسه .طول کاسه تنبور از ۳۸ تا ۴۰ سانتیمتر متغیرست .
علاوه بر۴۰ سانتیمتر دسته ۴ سانتیمتر برای زبانه یعنی محل اتصال به کاسه و ۱۲ سانتیمتربرایپنجهیعنی جای گوشی ها در نظر می گیریم.
حالا نوبت وصل دسته و کاسه تنبور رسیده .
اشاره کرده بودم که بهترین چوب برای ساخت تنبور چوب گردوست.
دسته ای به طول شصت و یک و عرض و ارتفاع سه و نیم سانتیمتر آماده می کنیم .
ابتدا روی دسته را رَنده می زنیم تا هم سطح شود بعد در پایین دسته به طول
سه یا چهار سانتیمتر زبانه می کنیم یعنی از عرض دسته کم می کنیم حالا به
همان اندازه روی گلویی کاسه را خالی میکنیم.
بعد از چسب زدن آنها را با پیچ دستی محکم می فشاریم تا چسب خشک شود .
دوسط دسته باید در امتداد وسط کاسه باشد وسطح روی دسته دو میلیمتر بالاتر از کاسه وصل می شود برای جاسازی صفحه.
حالا میتوانیم ساز را صفحه کنیم ابتدا کاسه را از طرف لبه روی تخته ای از جنس چوب توت می گذاریم و با مداد دور آن خط می کشیم .
بعد از جای خط کشی دور صفحه را می بریم .
حالا آنرا با چسب چوب به کاسه می چسبانیم و با گیره یا کش یا ریسمان محکم می بندیم تا چسب خشک شود.
حالا میتوانیم صفحه را رنده بزنیم تا به اندازه مناسب نازک شود .
دسته را اول با صفحه هم سطح می کنیم بعد بصورت کنیک در میاوریم یعنی قطر بالای دسته را از پایین آن کمتر می کنیم.
بالای دسته در اندازه ای برابر طول کاسه شیطانک می گذاریم و بعد از شیطانک جای سه گوشی را با مته شش یا هفت سوراخ می زنیم (دو گوشی روی دسته و سومی را در بغل دسته وبین دو گوشی بالایی).در کنار دسته شیاری برای پرده بندی می اندازیم.
بعد از سمباده زدن و پرداخت ساز و جاسازی سیمگیر در پشت کاسه ساز رابا چند دست لاک الکل براق میکنیم.
بعد از خشک شدن لاکها با بستن ۱۳ یا ۱۴ عدد پرده جای نت ها را معین میکنیم .
حالا سه عدد سیم به سیمگیر وصل کرده از روی خرک و شیطانک گذرانده به گوشی ها وصل میکنیم .
دیگر ساز آماده است تا نوای دوستی را به گوش جان اهل دلی نجوا کند .
بخش مهمى از موسیقى منطقه بوشهر را نوحه‌ها و آوازهاى مراسم عزادارى تشکیل مى‌دهد.
سینه‌زنى در بوشهر همیشه با آواز همراه است. در این موسیقی بوق وظیفه هماهنگى را میان دو دسته مختلف به‌عهده دارد.
براى خبر کردن مردم براى انجام مراسم سینه‌زنى از سنج و دمام استفاده میشود.
شروع نواختن موسیقی بوشهر با بوق است و مراسم با دمام یا بوق تمام میشود.
مردم بوشهر در ارتباط با مراسم سنج و دمام تعصب زیادى دارند و اجازه
نمى‌دهند سنج و دمام را فرد غریبه‌اى بنوازد.
ترانه‌هاى محلی بوشهر بیشتر از دو شاعر معروف محلى فایز و مفتون است.
سبالو و یزله و شروه از فرم‌هاى موسیقى محلی بوشهر هستند.
مقام‌هاى سازى و آوازی موسیقی بوشهر
مولودی: نوعى حرکت دسته‌جمعى که در روزهاى بخصوصى مثل اعیاد مذهبى اجرا مى‌شود.
شکی: موسیقى مراسم شادى است که با نى انبان یا نى جفتى همراه با دمام و یا دایره اجرا مى‌شود و با دست زدن همراه است.
چوبى چهار دستماله: با نى انبان و دایره اجرا مى‌شود و نوازندگان هنگام نواختن با حرکات منظم پا به شکل خاصى دایره‌وار حرکت مى‌کنند
و حول یک محور مى‌چرخند.
معمولاً چند رقصنده‌ی زن در میان دایره با حرکاتى خاص رقص سنگینى را اجرا مى‌کنند،
که فضاى خاصى بوجود مى‌آورد. این مقام امروزه بیشتر در میان کولى‌هاى بوشهر رایج است.
بندری: از آهنگ‌هاى سازى منطقه بوشهر است که ریتمى تند دارد و مخصوص رقص است.
حاجیونی: در بوشهر نوازندگان ماهر را از میزان مهارت در اجرای حاجیونی می‌شناسند و برای آن اهمیت ویژه‌ای قائلند.
در واقع حاجیونی نوعی مقدمه برای تمام آهنگ‌ها، ترانه‌ها و رقص‌ها است
و میتوان گفت شروه‌ای است که توسط یک ساز (نی انبان یا نی جفتی) اجرا میشود.
سازهاى مورد استفاده در موسیقی بوشهر نى جفتی، نى تکی، بوق، دمام و سنج ساز لیوا بوشهری، نی انبان، عود، سنج، دهل، دمام و کاسوره است.
کیا نسل جدید کیا اسپورتیج را برای اجاره ماشین بدون راننده بازار چین معرفی کرده است؛
اما این خودروی کاملاً جدیدی نیست چراکه بر اساس پلت‌فرم نسل قبلی هیوندای IX35 ساخته شده است.
این کراس‌اوور جدید جایگزین نسل قبلی اسپرتیج (نسل سوم) شده که همچنان در چین به تولید می‌رسد.
نسل جدید اسپرتیج که نسخه تولیدی کانسپت کیا NP محسوب میشود،
در چین با نام KX5 عرضه میشود و توسط جوینت ونچر کیا-دانگ‌فنگ به تولید می‌رسد؛
اما همان‌طور که گفته شد، این اسپرتیج جدید در اصل خودرویی کاملاً قدیمی با لباسی جدید است.
نسل قبلی اسپرتیج در چین با یک پیشرانه ۲ لیتری چهار سیلندر تنفس طبیعی عرضه میشود که ۱۶۵ اسب بخار قدرت دارد.
حال اما انتظار می‌رفت کیا برای نسل جدید اسپرتیج یک موتور کوچک‌تر توربوشارژ را ارائه کند
ولی این‌طور نیست و سازنده کره‌ای این کراس‌اوور به‌اصطلاح جدید را با همان موتور ۲ لیتری قدیمی ارائه کرده است.
رنج قیمتی اسپرتیج جدید نیز نسبت به قبل تغییری نداشته و با قیمتی بین
۱۴۴,۸۰۰ یوآن (۲۲,۸۰۰ دلار) تا ۱۸۹,۸۰۰ یوآن (۲۹,۹۰۰ دلار) به بازار عرضه
خواهد شد.
اما درحالی‌که کیا نسل جدید کیا اسپورتیج را با پلت‌فرم و پیشرانهٔ قدیمی در چین عرضه خواهد کرد،
خودروسازان چینی در این کلاس محصولات بسیار خوبی را با پلت‌فرم‌های جدید،
پیشرانه‌های توربوشارژ جدید، نمایشگرهای لمسی بزرگ و طراحی‌های جسورانه
تولید کرده‌اند؛
بنابراین کیا در بخش کراس‌اوورها موقعیت بدی در چین خواهد داشت و همین شرایط برای هیوندای هم وجود دارد.
کیا در Auto Expo امسال ۱۶ مدل جهانی را به نمایش گذاشته که یکی از آن ها کیا اسپورتیج است.
کیا اسپورتیج کنونی اولین بار در سال ۲۰۱۵ معرفی شده بود.
کیا اسپورتیج خودروی کامپکت کراس اُوری است که از سال ۱۹۹۳ تاکنون توسط خودروساز کره‌ای ” کیا موتورز ” تولید میشود.
نسل چهارم خودرو Sportage معرفی شد که خط تولید آن در کره جنوبی است.
کیا موتورز برای طراحی نسل جدید اسپورتیج اجاره ماشین با راننده از فلسفه GTline استفاده کرده است و نیز حالت دماغ ببری دارد.
رساندن ضریب آیرودینامیک از ۰٫۳۵ به ۰٫۳۳ در نسل کنونی باعث شده طول این مدل با ۴۰ میلیمتر افزایش به ۴۴۸۰ میلیمتر،
ارتفاع آن به ۱۶۳۵ میلیمتر و فاصله محور عقب تا جلو با ۳۰ میلیمتر افزایش به ۲۶۷۰ میلیمتر برسد.
موتور بنزینی توربو با تولید ۱۷۲ اسب بخار و گشتاور ۲۳۵ نیوتن متر، جعبه
دنده ۷ سرعته دوکلاچه خودکار از مشخصات فنی مدل جدید اسپورتیج هستند.
آنچه که بیش از همه برای بررسی موسیقی جنوب بخصوص هرمزگان حائز اهمیت به نظر می‌آید، ترکیب جمعیتی این منطقه است.
در این منطقه به جز ساکنان محلی، تیره‌های دیگری از جمله مهاجرین بسیار قدیمی آفریقایی نیز زندگی می‌کنند.
موسیقی کرانه‌های جنوب ایران، بخصوص آواز بندری به باور برخی از
شناسندگان، با موسیقی بومیان آفریقایی پیوندی ژرف و ریشه دار یافته است.
موسیقی به صورت‌های مختلف در هرمزگان به اجرا در می‌آید که برخی از آنها را میتوان نام برد:
بندری:
مشهورترین شیوه اجرای موسیقی در جنوب است که بسیار شبیه موسیقی آفریقایی و
متأثر از موسیقی مهاجران آفریقایی به جنوب ایران است.
موزیکی شاد و ریتم‌دار است.
این موسیقی با استفاده از سازهای کوبه‌ای تومبا، تمپو و نی انبان که یک ساز بادی است و در مراسم‌های شاد و عروسی‌ها نواخته میشود.
سبالو: یکی از فرم‌های معمول در موسیقی محلی استان هرمزگان و بوشهر سبالو است.
آوازی است که با دایره همراه میشود و به وسیله‌ی خوانندگانی که دایره وار کنار هم می‌نشینند، اجرا میشود.
خوانندگان هم زمان با اجرای سبالو، شانه‌های خود را به طرف راست و چپ حرکت
می‌دهند. رقص و موسیقی سبالو هم متأثر از موسیقی آفریقایی است.
یزله: یکی دیگر از فرم‌های رواج یافته یزله است که به وسیله گروهی از خوانندگان غیرحرفه‌ای اجرا میشود و فقط با دست زدن همراه است.
در این موسیقی، ملودی بیش از همه حائز اهمیت است و به متن چندان اهمیتی داده نمی‌شود.
این فرم از موسیقی جنوب ایران یکی ازفرم هایی است که در مراسم عزاداری از آن استفاده شده و با سینه زنی همراه است.
لیوا: این موسیقی که در هرمزگان رایج است، برای شادمانی نواخته میشود و با رقص همراه است.
نوعی از اجرای موسیقی بندری بوده که از موسیقی عربی و آفریقایی به خصوص سواحل زنگبار متأثر شده و به این دیار آمده است.
در این نوع اجرای موسیقی از دهل‌های بزرگ و کوچک هم، چون پیپه (Pipa)، جفه
(Joffa)، پونکه (Punka) و تویری (Tovairi) استفاده میشود.
این موسیقی بیشتر در مراسم شادی اجرا شده و با رقص فردی و جمعی با ریتم‌های خاص اجرا میشود.
موسیقی‌زار: مراسم آیینی زار یکی از رمزآلودترین و در عین حال پیچیده‌ترین موسیقی‌های ایران است.
در این مراسم از سازهای مختلفی استفاده میشود که یکی از این ساز‌ها تبیره یا تنبوره نام دارد.
این ساز فقط توسط «بابا زار» یا شخص دیگری که او اجازه دهد؛ نواخته میشود.
مضراب این ساز از شاخ گاو یا گوسفندی که برای اجرای مراسم قربانی شده، ساخته میشود.
زار اساسا مراسمی درمانی است که به باور مردم آنجا باعث می شود، جن از بدن فرد جن زده خارج شود.
در این مراسم که با نام «سار» در سومالی نیز وجود دارد، فردی به نام بابازار یا مامازار هدایت مراسم را بر عهده دارد.
در موسیقی زار از ساز تنبوره، سازهای کوبه‌ای دهل، دمام و دیره و همچنین آواز استفاده میشود.
رقص ازوا: در روز‌های عید قربان، عید فطر و خصوصاً در عروسی‌ها، عدهای از ناخداها، جاشو‌ها و ماهی گیران قشمی با ساز و دهل و طبل‌های بزرگ به کوچهها و خیابانها و میدانهای شهر آمده و به علامت شادی و خوشحالی در حال نواختن طبلها، به رقص و پای کوبی میپردازند.
نیمه خوانی: نیمه موسیقی دریانوردان است.
این موسیقی به هنگام کار در دریا اجرا میشود. در نیمه یک تکخوان با گروهی
از هم سرایان آواز‌هایی را می‌خوانند که در ستایش دریا است.
چاووشی: چاووشی را هنگام بدرقه یا در زمان استقبال از زائران می‌خوانند.
چاووشی همچنین در شب سوم محرم، شب عاشورا یا اربعین در میان نوحه (واحد) و هنگام کار‌های ساختمانی و… نیز خوانده میشود.
به‌طور کلی زمانی که نیاز به تقویت روحیه جمع باشد، آواز چاووشی خوانده میشود.
چاووشی گاه به‌صورت مبادله آواز میان ۲ یا چند نفر خوانده میشود. خوانندگان چاووشی باید از صدایی رسا برخوردار باشند.
شروه: نوعی دوبیتی خوانی و آوازی غمگین دشتستانی است که به زبان محلی اجرا میشود.
شاهنامه خوانی: در محفل‌های شبانه با آواز‌های خاص خوانده میشود.
خیام خوانی: با متری مشخص و به صورت ریتمیک با همراهی ضرب و دایره اجرا میشود.
مردم جنوب به خیام خوانی و اینکه تا این اندازه در موسیقی این منطقه جریان دارد افتخار می‌کنند.
از هر فرد بومی جنوبی‌ای که بخواهید یک شعر بخواند، فاقد شک از اشعار خیام استفاده می‌کن
از دیگر آیین‌های مردم استان هرمزگان؛ رقص‌هایی است، که ظاهراً برای دفع بعضی بادها و درمان بیماران سودمند است.
باورهای مربوط به بادهای زار، از راه اتیوپی (حبشه) در سرزمین‌های اسلامی،
راه یافته و باورهایی همانند آن چه که در ایران وجود دارد، در مصر،
عربستان و عمان نیز زیر عنوان «زار» دیده میشود.
مسلمانان و مسیحیان
اتیوپی، بر این باور هستند که «زار» از جمله ارواح خبیثه‌ای است که در
رودها و چشمه‌ها به سر می‌برند و گاه در کالبد انسان‌ها نیز وارد میشوند و
انجام پاره‌ای مراسم به ویژه رقص‌های گوناگون، این ارواح را مجبور به ترک
کالبد انسان می‌کند.
این کار بیشتر توسط زنی انجام میشود، و مراسم چند شبانه روز به درازا می‌کشد.
رقص همراه با صدای طبل‌های کوچک و بزرگ است.
در سومالی نیز همین رقص به نام «سار» وجود دارد.