تار آذربایجانی(قسمت دوم):

ویژگیهای ظاهری و ساختاری

تار آذربایجانی از خانواده سازهای زهی مضرابی است.کاسه طنینی این ساز مانند تار فارسی از دو قسمت کاسه بزرگ (بویوک چاناق) و نقاره یا کاسه کوچک(کیچیک چاناق) نشکیل می شود که برای سهولت در بیان،قسمت اول را کاسه و قسمت دوم را نقاره می نامیم.کاسه یک تکه است و در مقایسه با تار فارسی،کوچکتر و تک حجم تر است.پشت کاسه بر خلاف تار فارسی نسبتا صاف و تخت است.حجم کمتر کاسه و تخت بودن پشت آن،این امکان را به نوازنده می دهد تا آن را به راحتی روی سینه خود قرار دهد.دهانه سطح پوستی که روی کاسه و نقاره کشیده می شود،بیشتراست .شکل دهانه کاسه بی شباهت به تار فارسی نیست.اما دهانه نقاره تقریبا گرد است و در مجموع،کاسه تار آذربایجانی ار تار فارسی کشیده تر است.تار آذربایجانی اندازه استانداردی ندارد و اغلب در یک اندازه کلی کوچک (برای کودکان) و یک اندازه کلی بزرگ ساخته می شود و هر نوازنده ای با توجه به وضعیت جسمانی خود،تار مورد نظرش را انتخاب می کند.
با وجود اختلاف هایی که کاسه های هر سازنده ساز نسبت به سازنده دیگر دارد، کاسه این ساز در نهایت از دو الگوی تفلیس و باکو پیری می کند.در الگوی تفلیس،لبه کاسه خمیده تر است و به همین دلیل راحت تر در بغل نوازنده جای می گیرد. در الگوی باکو،لبه کاسه تیز تر است.گاه تار هایی ساخته می شوند که الگوی کاسه آنها حد وسط الگوی تفلیس و باکو است.در آذربایجان شرقی،از هر دو الگو استفاده می شود.داخل کاسه این ساز ،یک قطعه چوب بصورت طولی و به عنوان تکیه گاه تعبیه می کنند که از خمیدگی احتمالی دسته جلوگیری می کند.این قطعه چوب از یک طرف به قسمت انتهایی کاسه و از طرف دیگر به انتهای نقاره وصل می شود(این چوب به داخل دسته نمی رود و فقط به دسته اتصال می یابد).پوستی که روی کاسه و نقاره کشیده می شود نیز دو قسمتی است(یک قسمت روی کاسه و قسمت دیگر روی نقاره).

آموزشگاه موسیقی

دسته:

دسته تار آذربایجانی در زایده کوتاهی که از نقاره خارج شده است،فرو می رود.این نحوه اتصال را در اصطلاح تجاری،کام و زبانه می گویند. این ویژگی به استحکام دسته،هنگام کشش زیاد وتر ها،کمک می کند.دسته این ساز در مقایسه با تار فارسی کوتاه تر و پهن تر است.پشت دسته هرمی شکل است(سطح دسته قاعده هرم و پشتت دسته اضلاع دیگر هرم است) و روی آن۲۲ تا ۲۴ دستان در فواصل معین بسته شده است.

سرپنجه:

سرپنجه تار آذربایجانی در مقایسه با تار فارسی کوچکتر است( در مجموع،طول آن بیشتر و عرض آن کمتر است)سطوح جانبی سر پنجه مانند تار فارسی دارای دریچه یا سوراخ است.فرم دریچه در تارهای مختلف متفاوت است.گاه از روی شکل دریچه در سر پنجه می توان فهمید که ساز مورد نظر متعلق به کدام سازنده است.در سطح فوقانی سر پنجه،دو سوراخ کوچک برای عبور سیم های (زنگ) یا (جینگنه)معروف است.وجود دارد.
گوشی روی سر پنجه،نه عدد گوشی وجود دارد(شش گوشی بزرگ و سه گوشی کوچک).از انجا که تار آذربایجانی معمولا یازده وتر دارد بنابراین یازده وتر می بایست به نه گوشی متصل گردند.در تار آذربایجانی چهار وتر به سیم های زنگ(جینگیه)معروف است.این چهار وتر دو به دو به صورت همصدا کوک می شوند و هر دو وتر به یک گوشی وصل می گردند.بنابراین برای چهار سیم زنگ،دو گوشی وجود دارد.تنها گوشی باقی مانده مربوط به سیم باس است. از نه گوشی یاد شده،شش گوشی روی سطح فوقانی سرپنجه و سه گوشی روی سطح پایینی آن قرار می گیرند.

آموزشگاه موسیقی تار